Όταν η αθλιότητα φθάνει σε οριακό σημείο

Και κάπως έτσι εδώ και πολλά χρόνια η τηλεόραση σερβίρει μόνο σκουπίδια, η κοινωνία καταναλώνει μόνο σκουπίδια, η τηλεόραση σερβίρει χειρότερα σκουπίδια, η κοινωνία ζητάει ακόμα χειρότερα σκουπίδια και αυτό καταλήγει σε μια δίνη που όχι απλά χειροτερεύει διαρκώς την ποιότητα των πάντων, αλλά την χυδαιότητα, την αφέλεια, την αμορφωσιά, τη θρησκοληψία, τον εθνικισμό, τον σεξισμό κλπ τα καθιστά κανονικότητα.

 
Το #cancelBigBrotherGR είναι λάθος... 

Είναι πολύ μικρό για να χωρέσει το μέγεθος του προβλήματος. Αυτό που πρέπει να ακυρωθεί είναι συνολικότερα η Ελληνική Τηλεόραση.
Αυτό που ακούστηκε στον αέρα, και το οποίο σιχαίνομαι και να πληκτρολογήσω, δεν είναι ούτε μια σεξιστική μαλακία που λένε τα αγοράκια μεταξύ τους στις παρέες χωρίς να την εννοούν, ούτε μια κοινή καφρίλα που από ατύχημα βγήκε στον αέρα από έναν κατά τα άλλα ουδέτερο δίαυλο, ούτε το αποτέλεσμα ενός rape culture που συμβαίνει να υπάρχει γενικά επειδή "έτσι είναι οι άντρες από τη φύση τους" κλπ κλπ κλπ... Δεν είναι κάτι που αναδύεται από μόνο του, από κάποιο σπόρο που κουβαλάμε εγγενώς εκ γενετής και φύεται ανάμεσα στα αρχίδι@ μας. Δεν φυτρώνει μόνο του. Υπάρχει και ανθεί γιατί καλλιεργείται, άμεσα ή έμμεσα... 

Και βεβαίως καλλιεργείται και ανθεί δεκαετίες, αλλά όταν πλέον το

βλέπεις στην τηλεόραση είναι γιατί η αθλιότητα πια έχει φτάσει σε οριακό σημείο.

Ανάμεσα στα πολλά που ποτίζουν και καλλιεργούν την αθλιότητα που οδηγεί σε αυτό, είναι και η ιδιωτική τηλεόραση. Όλο αυτό το πράμα, δεν είναι μόνο ένα κοινωνικό προϊόν, αποτέλεσμα της εγγενώς σεξιστικής (και πολλά άλλα) κοινωνίας, είναι και κάτι το οποίο η τηλεόραση προωθεί και αναπαράγει ή που τέλος πάντων κάτι που δεν έκανε τίποτα για να αλλάξει και να το αποτρέψει. Το αντίθετο ακριβώς έκανε. Πήρε τις χειρότερες αγκυλώσεις της υπερσυντηρητικής Ελλάδας, τα χειρότερα άγχη ταυτότητας, τον κακώς εννοούμενο επαρχιωτισμό, την θρησκοληψία, την αμορφωσιά, τον τυχοδιωκτισμό, τον ατομισμό, την ματσίλα και όλο το πακέτο της "παραδοσιακότητας" μαζί με τα άθλια σχήματα και πρότυπα που αυτό κουβαλάει και τα πέταξε πίσω στην κοινωνία παρουσιάζοντάς τα ως "λαϊκή" ή ποπ κουλτούρα, με στόχο είτε να τα χλευάσει ως παρατράγουδα είτε να τα αποθεώσει ως αυθεντικά "λαϊκά" πρότυπα και η κοινωνία να νιώσει δικαιωμένη και κολακευμένη...

 Κολακευμένη που οι ήρωες των σειρών, οι παίχτες των ριάλιτι, μέχρι και οι παρουσιαστές κουβαλούσαν ακριβώς τα ίδια άγχη και τις ίδιες αγκυλώσεις με όλους! Και έτσι αντί η τηλεόραση να δίνει κίνητρο για να γίνει ο καθένας μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, κατέληξε να δίνει κίνητρο για να μείνει ίδιος ή να γίνει χειρότερος. Συχνά μάλιστα αυτό απέκτησε μια Ηροστρατική διάσταση, όπου η επίδειξη της αθλιότητας από κάποιους ανθρώπους είχε ως στόχο την δημόσια προβο

λή τους. Και φυσικά το πέτυχαν με "Αγάπη Μόνο" και όχι μόνο!

Αυτό το Freak Show, άλλοτε πραγματικό και άλλοτε στημένο όχι απλά επικράτησε αλλά κατάπιε οτιδήποτε και οποιονδήποτε επιχειρούσε να αφηγηθεί κάτι άλλο, όχι αναγκαστικά πιο ποιοτικό, απλά διαφορετικό. Ας πούμε ΕΡΤ 3 είχε απόψε ένα πολύ ωραίο ντοκιμαντέρ, αλλά η ΕΡΤ 3 είναι δημόσια. Στην ιδιωτική τηλεόραση δεν υπάρχει πλέον ούτε ο τηλεοπτικός χρόνος, ούτε ο χώρος ούτε και το κοινό γι'αυτό και πιθανότατα δεν υπήρξε ποτέ. Στα 30 χρόνια ιδιωτικής τηλεόρασης αδυνατώ να θυμηθώ ένα ντοκιμαντέρ, μια εκπαιδευτική εκπομπή, μια παιδική εκπομπή (με εξαίρεση ίσως το DisneyClub πριν από 25 χρόνια) που να χρηματοδοτήθηκε από κάποιο ιδιωτικό κανάλι. Τίποτα! Ούτε καν ντοκιμαντέρ τα οποία θα μπορούσαν ενδεχομένως και να εξάγουν. Μόνο σίριαλ (τα οποία μάλιστα δεν ήταν παραγωγές ικανές να εξαχθούν) και ριάλιτι...

Από ένα σημείο και μετά το επιχείρημα "αυτά θέλει να βλέπει ο κόσμος" κανονικοποιήθηκε σε τέτοιο βαθμό που το ενδεχόμενο να βελτιώσουμε αυτόν τον κόσμο μέσω μιας ποιοτικής εκπαιδευτικής, ενημερωτικής και ψυχαγωγικής τηλεόρασης βγήκε εντελώς από το κάδρο (αν μπήκε καν ποτέ)... Τα ριάλιτι επικράτησαν, και για οικονομικούς λόγους. Γεμίζουν τον τηλεοπτικό χρόνο το βράδυ, το επόμενο πρωί συζητιούνται από τις εκμπομπές κουτσομπολιού, το μεσημέρι το ίδιο και κάπως έτσι με μια εκπομπή σε ένα κανάλι γεμίζει το πρόγραμμα τριών καναλιών όλη μέρα και βγαίνουν τα χρήματα για τα δελτία ειδήσεων που δεν έχουν διαφημιστικά έσοδα... Ταυτόχρονα από το κουτσομπολιό περί των των ριάλιτι τρέφονται περιοδικά, ιντερνετικά σάιτ, κανάλια στο YouTube, και κάπως έτσι αυτό που έχει πρακτικά μηδενικό περιεχόμενο καταλήγει να πολλαπλασιάζεται και να είναι παντού, με τεράστιο spread, σε σημείο που το βλέπεις θέλεις δεν θέλεις.

Και κάπως έτσι εδώ και πολλά χρόνια η τηλεόραση σερβίρει μόνο σκουπίδια, η κοινωνία καταναλώνει μόνο σκουπίδια, η τηλεόραση σερβίρει χειρότερα σκουπίδια, η κοινωνία ζητάει ακόμα χειρότερα σκουπίδια και αυτό καταλήγει σε μια δίνη που όχι απλά χειροτερεύει διαρκώς την ποιότητα των πάντων, αλλά την χυδαιότητα, την αφέλεια, την αμορφωσιά, τη θρησκοληψία, τον εθνικισμό, τον σεξισμό κλπ τα καθιστά κανονικότητα. Μια κανονικότητα, στην οποία ακόμα κι αν έχεις επιλέξει να μην ανήκεις, ή πιο σωστά ειδικά αν έχεις επιλέξει να μην ανήκεις, σου τρίβεται στα μούτρα με τσαμπουκά από τους "κανονικούς" γιατί εσύ είσαι ο "κουλτουριάρης".

Θα μου πεις, "αν η ελληνική τηλεόραση αντί για σκουπίδια επέλεγε την ποιότητα, ο Λεβεντομαλάκας δεν θα έλεγε αυτό που είπε"; Μπορεί και να το έλεγε, μπορεί και να το έκανε και σίγουρα από την τηλεοπτική αθλιότητα και την μαζική κατανάλωσή της μέχρι το να λες ανοιχτά για βιασμούς δεν είναι ακριβώς δύο τσιγάρα δρόμος αλλά πολύ πολύ περισσότερα... Δεν λέω αυτό. Αυτό που με απασχολεί με αφορμή αυτό είναι το τί θα δεχόταν η κοινωνία ως κανονικότητα, και νομίζω ότι χωρίς την ιδιωτική τηλεόραση δεν θα είχαμε κανονικοποιήσει ως κοινωνία, ούτε αυτό που είπε, αλλά (κυρίως) ούτε και όλη τη σφαίρα των συναφών και συνοδών άθλιων αφηγημάτων που καταλήγουν εν δυνάμει σε αυτά που κατέληξε να λέει αυτός και στην νοοτροπία αυτή. Δεν θα είχαμε δεχθεί δηλαδή την απέχθεια και τον ρεβανσισμό εντός των κοινωνικών σχέσεων ως κάτι κανονικό, δεν θα είχαμε θεωρήσει την απόρριψη από τον άλλο ανάξια σεβασμού ή προσωπική αποτυχία, δεν θα είχαμε τοποθετήσει την ευαισθησία και την τρυφερότητα στην σφαίρα της αδυναμίας, δεν θα είχαμε επιτρέψει την τοξική ματσίλα να παρουσιάζεται ως γοητευτική αρρενωπότητα, δεν θα βλέπαμε τον έρωτα ή την σεξουαλικότητα ως τρόπαιο, δεν θα είχαμε φτάσει να δεχόμαστε την επίδειξη ενός ανταγωνιστικού και ποσοτικοποιημένου σολιψισμού ως δείγμα γαματοσύνης, δεν θα είχαμε υιοθετήσει και δεχθεί το "σας γαμάω όλους είτε το θέλετε είτε όχι", κυριολεκτικά και μεταφορικά, ως κάτι που δικαιούται να το λέει κάποιος επειδή μπορεί...

 Γιατί αυτά λέει ο λεβεντομαλάκας, αλλά πριν τα πει αυτός τα έχει πει και τα έχει κάνει attitude μια ολόκληρη χώρα και μια ολόκληρη κοινωνία. 

Δεν εξομοιώνω εδώ και δεν ισοπεδώνω και φυσικά δεν είναι όλα το ίδιο. Κάποια είναι λάθος, κάποια είναι επικίνδυνα και κάποια άλλα είναι εγκληματικά. Είναι δεδομένα αναγκαία η διάκριση. Αναγκαίο όμως είναι να καταλάβουμε και την κοινωνική μηχανική και να βρούμε τις συνδέσεις. 

Γιατί σήμερα το πρόβλημα είναι το Big Brother και έχουμε εστιάσει εκεί, στο ποιοι πήγαν και τί λένε, αλλά αυτό δεν είναι ούτε σημερινό ούτε αποκλειστικά πρόβλημα της συγκεκριμένης εκπομπής. Αν σε όλο αυτό κάνεις zoom out και επιχειρήσεις να το δεις ολόκληρο τότε είναι σαν το inception, σαν μια τεράστια Μπάμπουσκα. Ένα μικρό Big Brother, μέσα σε ένα πιο μεγάλο Big Brother, μέσα σε ένα ακόμα μεγαλύτερο Big Brother και τελικά όλο αυτό μέσα στην ίδια την κοινωνία η οποία τελικά είναι ένα τεράστιο Big Brother, όπου όλοι είναι ταυτόχρονα παρατηρητές και παρατηρούμενοι, όλοι υποδύονται ρόλους που τους ανατέθηκαν ή υιοθέτησαν, σε ένα παιχνίδι διαρκούς επίδειξης ακραίας χυδαιότητας, μίσους και ρεβανσισμού σχεδόν όλων προς όλους... Όλοι ταυτόχρονα εν δυνάμει θύματα και θύτες σε μια διαρκώς επιταχυνόμενη σπειροειδή κίνηση προς τα κάτω εδώ και δεκαετίες...

Το Big Brother είναι η απεικόνιση αυτής της καταβύθισης και ταυτόχρονα ο καταλύτης, ή ένας από τους πολλούς, για τη συνέχισή της. Το γεγονός ότι εκεί μέσα κάποιος μιλάει ανοιχτά για βιασμούς δεν απεικονίζει μόνο την αθλιότητα του Big Brother αλλά κάτι πολύ μεγαλύτερο. Το χειρότερο είναι ότι προσωπικά, όσο κι αν με θίγει δεν με εκπλήσσει, προφανώς γιατί δεν περίμενα αυτό για να ξέρω ότι η κοινωνία είναι γεμάτη σκατά σε σημείο επικίνδυνο και γιατί ξέρω ότι τα σκατά είναι εκεί και είναι πολλά είτε τα δείχνει η τηλεόραση είτε όχι...

 Και φυσικά δεν θα εξαφανιστούν αν απλά δεν τα βλέπω στην τηλεόραση. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η τηλεοπτική θέαση παράγει πρότυπα και ταυτότητες και λειτουργεί ως εν δυνάμει κανονικοποίηση του θεάματος και του θεώμενου από τον θεατή, μοιράζοντας ρόλους, διαμορφώνοντας αφηγήματα κλπ. Και κάπως έτσι τελικά αναπαράγει και την καταβύθιση μέσω του τηλεοπτικού διαύλου που δυστυχώς στην Ελλάδα παραμένει ένας από τους βασικούς φορείς κοινωνικοποίησης παρά τη διείσδυση του ίντερνετ και του YouTube, το οποίο μάλιστα στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα πιο ποιοτικό. Και δεν μπορεί να είναι όταν κυρίως απευθύνεται σε αυτούς που βλέπουν αυτή την τηλεόραση και ως επί το πλείστον παράγεται από τους ίδιους. Όταν δηλαδή γίνεται star ο Ντάνος του Survivor ανοίγεις το YouTube και σου βγάζει Ντάνο, οπότε αν δεν έχεις άλλες προσλαμβάνουσες δεν έχεις και καμία ελπίδα να δεις κάτι άλλο...

Και κάπως έτσι όλο αυτό καταλήγει να είναι ένα κλειστό σχήμα από το οποίο για να βγεις δεν αρκούν οι απαγορεύσεις και οι ακυρώσεις. Ενδεχομένως δεν είναι και σωστό ειδικά αν σκεφτεί κανείς τί μπορεί κάτι τέτοιο να σημαίνει δυνητικά στο μέλλον. Πρέπει με άλλα μέσα να μάθεις στην κοινωνία σταδιακά να ζητάει κάτι άλλο και να θέλει η ίδια να γίνει κάτι άλλο. Κάτι που να είναι έξω από την διαρκή τοξική της ομφαλοσκόπηση, έξω και πάνω από τις άρρωστες εκδοχές της υπερσυντηρητικής κοινωνικής κατασκευής της και τις προεκτάσεις της. 

Χρειάζονται σχολεία που να μην στοχεύουν να βγάλουν μόνο καλούς μαθητές, αλλά καλούς ανθρώπους, ανοιχτούς και κοινωνικά ευαίσθητους, με σεξουαλική και κοινωνική αγωγή, συνεργάσιμους, με ανθρώπινες ποιότητες και γενική παιδεία. Όλα τα άλλα έρχονται μετά. Χρειάζεται να δοθεί χώρος και δυνατότητες ειδικά στους νέους, έτσι ώστε να ζουν και να επιβιώνουν ελεύθερα, χωρίς τις κοινωνικές πιέσεις που δέχονται ειδικά στις επαρχίες (αλλά και στις πόλεις), ώστε να μην χρειάζεται να ακολουθήσουν τα πρότυπα και να υιοθετήσουν τις αγκυλώσεις των προηγούμενων φοβούμενοι ότι αλλιώς δεν θα ανταποκριθούν στον κοινωνικό ρόλο που τους ανατέθηκε. 

Πρέπει να έχουν τα ερεθίσματα για να ξέρουν αν θέλουν να ανταποκριθούν σε αυτούς τους ρόλους, ή να τους αμφισβητήσουν και να επιλέξουν κάτι άλλο. Πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν το δικαίωμα της επιλογής και την ανεξαρτησία για να το κάνουν. Πρέπει να αποβάλλουμε τον τυχοδιωκτισμό, την κοινωνιοπάθεια, τον πριμιτιβισμό, τον σεξισμό, τον ρατσισμό από όλες τις εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής μας. Πρέπει να μάθουμε στους ανθρώπους να αναζητούν την ταυτότητά τους σε αυτό που είναι οι ίδιοι και σε αυτό που παράγουν, όχι σε αυτό που καταναλώνουν, ειδικά αν αυτό είναι άλλοι άνθρωποι, Πρέπει να μάθουμε στους ανθρώπους ότι το μέτρο δεν είναι αριθμητικό αλλά ποιοτικό, ότι το εγώ έχει αξία μόνο δίπλα στο εσύ και μέσα στο εμείς. Αυτά... όλα αυτά και σκατά στους φασίστες, τους ρατσιστές και τους σεξιστές...

Haris Heizanoglou